Bugüne dek Carl Sagan’a ait olduğunu sandığım “Olağanüstü iddialar, olağanüstü kanıtlar gerektirir” sözünün aslında ona ait olmadığını öğrendiğim için bu kısa bilgi notunu yazıp web günlüğüme koymaya karar verdim.

Cosmos belgeselinde dile getirmesiyle birlikte bilimsel kuşkucular arasında bir Sagan Standardı olarak benimsenen bu söz aslında Marcello Truzzi’ye aittir.  Bilimsel kuşkucu örgüt Paranormal Vakaların Bilimsel Araştırı Komitesi eş başkanı olan Marcello Truzzi, cümleyi çok küçük bir farkla* 1978 yılında yayımlanan “Olağanüstülük Üzerine: Bir Aydınlatma Girişimi” adlı makalesinde telaffuz etmiştir.

Eğer fikir olarak ele alacak olursak, iddianın olağanüstülük derecesiyle gereken kanıtın olağanüstülük derecesi arasındaki birebir ilişkiyi sözel olarak ilk ifade eden kişinin aydınlanma çağının ünlü düşünürlerinden Laplace olduğunu söyleyebiliriz. Laplace, “Olağanüstü bir iddia için sunulan kanıtın ağırlığı, iddianın ilginçliğine uygun nispette olmalıdır” demiştir*.

Pek çok kaynak, bu fikrin yine aydınlanma düşünürlerinden David Hume tarafından Laplace’tan da önce ifade ettiğini belirtiyor: Hume’un bu hususta belirttiği iki görüş var. Bunlardan ilki, “Akıllı bir adamın inanç ve delilleri doğru orantılıdır”, ikincisi ise “Bir kanıtın bir mucizeye işaret edebilmesinin koşulu, o kanıtın yanlış olması durumunun kanıtlamaya çalıştığı mucizeden daha büyük bir mucize olmasıdır” şeklindeki karmaşık söylemidir. İkinci cümleyi bir örnek üzerinden açıklayacak olursak şöyle söyleyebiliriz: Eğer bir delilin “ruhların çağırıldığında geldikleri” gibi olağanüstü bir iddiayı kesin olarak kanıtladığı iddia ediliyorsa, o öyle net ve öyle gerçek bir delil olmalıdır olmalıdır, o delilin yanlış olması çok daha olağanüstü olsun. Açıkçası ben ifadenin çıkış noktasının Hume’a kadar dayandırılmasını biraz zorlama buldum, ancak Laplace Hume’dan etkilendiyse orasını bilemem.

Her neyse… Sagan’a atfedilen bu sözde Sagan’ın payı büyük olduğu için hâlen ona atfedilmeye devam etmekte. Hakkı da var… Yine de bu şekliyle söyleyenin Marcello Truzzi olduğunu bilmek ve onun da hakkını teslim etmek uygun olacaktır.

 

* Sözün aslı: “Extraordinary claims require extraordinary proofs” – Marcello Truzzi. Carl Sagan, “Proof” yani ispat yerine, “Evidence”, yani delil / kanıt diyor.

Kaynaklar / Notlar:

  • Truzzi’nin makalesinin referansı: On the Extraordinary: An Attempt at Clarification, Zetetic Scholar, Vol. 1, No. 1, p. 11, 1978
  • Laplace’ın sözünün orijinali: “Le poids de la preuve pour une affirmation extraordinaire doit être proportionnel à son degré d’étrangeté”
  • David Hume: “No testimony is sufficient to establish a miracle, unless the testimony be of such a kind, that its falsehood would be more miraculous than the fact which it endeavors to establish.”
  • Bayesian Cognitive Modeling, Michael D. Lee, Eric-Jan Wagenmakers.
  • Wikipedi Maddeleri: Marcello Truzzi, Carl Sagan, Pierre-Simone Laplace