Şu sevimli videoyu görmeyen kalmamıştır: Bir çocuk bilimsel bir deney yapıp videoya almak ister. Bir talihsizlik sonucu annannesinin “iyi su” şişesini deney aletine dönüştürür. Sonra olaylar gelişir… Hatırlamak isteyenler için koyalım:

[youtube https://www.youtube.com/watch?v=uRln0QEpeYY]

.
Bu video hakkında “acaba LCW veya Erikli Su virali mi?” şüphelerinin son derece yaygın olduğunu gördüm. Evvela söyleyeyim: O çocuğun “ya annanne napıyon yaaa” deyişindeki doğallığın bu yaştaki birisine ait oyunculuk kabiliyeti ürünü olduğuna inanmıyorum. Benzer şekilde annannesinin tepkisinin de öyle. Ancak benim inancımı bir tarafa bırakalım ve akıl yürüterek “mantıklı şüphe” bulmaya çalışalım.

Marka görünürlüğü hakkındaki spekülasyonlar

Önce başka sahadan bir örnek vereyim: Dünya’daki her uçak kazası için spekülasyon üretilebilir. Bir uçak ortalama 180-200 kişi alır. Yoksul kesimler tercih etmediği için bu 180-200 kişinin belli bir gelir ve imkan seviyesinin üzerinde olduğunu kolaylıkla tahmin edebiliriz. Toplumdaki karşılaşma sıklıklarını düşünürsek, bu kitle içerisinde en az bir şirket yöneticisi, bürokrat, ünlü sporcu, politikacı veya bilim insanı bulunduğunu tahmin edebiliriz. Dolayısıyla -mazallah- bu uçak düşecek olursa, bir suikast spekülasyonu yapmak hiç de zor olmaz. Çok bariz pilotaj ve yönetim hataları sonucunda düşen Atlas Jet uçağındaki rahmetli fizik öğretim görevlileri nedeniyle yapılan spekülasyon gibi.

Benzer şekilde internette yaygınlaşmış (bir mem haline gelebilmiş) herhangi bir video veya fotoğraf için de “viral” spekülasyonu yapmak mümkündür. Zira bu video ve fotoğraflarda çok yüksek olasılıkla bir markaya rastlanacaktır. Denemesi bedava: Elinize fotoğraf makinesini alın ve odanızın çekmeye değer kısmına çevirip bir fotoğrafını çekin. Yüksek olasılıkla içerisinde bir marka ya da markaya ait amblem, logo, o markaya ait olduğu bariz olan bir ürün denk gelecektir. Bu bir beyaz eşya da olabilir, masanın üzerinde unuttuğunuz bir çikolata çöpü de. Hele ki sigara içenleriniz varsa hemen hemen her kadraja bir Marlboro, Winston vb. reklamı girer. Eğlenirken çekilmiş fotoğraflardaki potansiyel Yeni Rakı reklamlarına hiç değinmiyorum; ve masalar üstündeki Apple, samsung telefonlara veya gömleklerinizin üzerindeki logolara.

Eğer doğal çekilmiş bir video veya fotoğrafta kadraja en az bir marka gelme olasılığı yüksekse -ve bunda da kötü bir niyet olmak zorunda değilse-, doğal bir video ile viral amaçlı çekilmiş bir videoyu birbirinden ayırmak için “marka görünürlüğünden” daha geçerli bir argümana ihtiyaç vardır.

Başka bir açıdan da bakılabilir ve Occam’ın usturası prensibi uygulanabilir. Bir düşünelim: Böyle bir videoyu çeken çocuğun, hiç markasız bir tişört ve ambalajsız bir şişe kullanma olasılığı mı, yoksa en cafcaflı tişörtünü giyip, evde eline geçirdiği ilk şişeyi kullanma olasılığı mı yüksektir? Bana ikinci açıklama daha basit görünüyor.

Ayrıca; Erikli’yi bilmem ama LC Waikiki virali olmayacağını düşünmeme neden olan bir başka mantıklı şüphe buldum. Çocuğun üzerindeki tişört şurada. Görüleceği üzere tişört LC Waikiki 2013 yılı anneler günü kreasyonu için tasarlanmış. Viral reklam için 2 yıl bayatlamış model tercih edilmez diye düşünüyorum. Yanlışsam düzeltin.

Çocuğun Tepkisi hakkındaki spekülasyonlar

Viral olduğunu desteklediği düşünülen, “çocuğun annannesinin suyu alacağını biliyormuşçasına çok çabuk tepki verdiği” şeklindeki bir başka argümanı bu yazıyı yazarken öğrendim (evet, aynı zamanda Ben Bugün Bir Şey Öğrendim Grubu’nde bu konu hakkında süren bir tartışma içerisindeyim şu an).

Çocuğun zamanlamasından böyle bir yorum çıkarılabileceğini kabul ediyorum ama insanların aynı evde birlikte yaşadıkları diğer insanların davranış paternlerine yönelik bir içgörü geliştirdiğini unutmamak lazım. Çocuk annannenin kızdığı zaman nasıl göründüğü, nasıl yürüdüğü, hangi hiddetle kendisine yöneldiği konusunda deneyim sahibi. Dolayısıyla az sonra nasıl davranacağını tahmin edebilir. Hele ki annannesinin suyunu çaktırmadan aldığının bilincindeyse.

Diyelim ki annannesinin davranış örüntülerini tanımıyor olsun ve suyun kime ait olduğu konusunda bir fikri olmasın. Sonuç değişir mi? Neticede çocuk bir video çekiyor. Annannenin video kadrajına girecek bir rotada yürümesi çocuğun gerilmesi ve tepki vermeye hazırlanması için yeterli bir nedendir. Ninesinin suyu alacağını bilmese bile annanne videoya girmek ve işi berbat etmek üzere zaten. Çocuğun cümlesi “annanne suyu neden alıyorsun” değil, “napıyosun?”… Başka bir deyişle, annanne suyu almayıp arkadan geçse de aynı tepkiyi verecek yani. O yüzden eş zamanlı bir tepki vermesinde de anormal bir şey aramak gerekmez.

Sonuç

Bu konu hakkındaki iddiaları fazla ciddiye aldığımı düşünebilir, “oturup da bununla mı uğraştın” diye sorabilirsiniz. Sormakta haklısınız ama…

Video “Türkiye’de bilim adamı neden yetişmiyor” başlığıyla viralleşti. Annanneyi espirili bir dille bilimin önüne vurulmuş bir ket olarak niteledik. Güzel bir espiriydi. Annanne alınmasın.

Fakat annannenin davranışından daha kötü bir davranış varsa, o da samimi bir şekilde, cici bir deney videosu çekmek isteyen bu sevimli çocuğu “ticari ilişkilere girişmiş bir sahtekâr” olarak nitelemek olur. Mesnetsiz bir komplo teorisi yaratarak, bilime hevesli bu girişimci çocuğu böyle bir niyetle itham etmek çirkin olur.

Yapılacak şey komplo üretmek değil, destek vermek olmalı. Hatta vakıflara, özel okullara bu çocuğa burs verilmesi için baskı yapılmalı. Spekülasyon yaratmaktan daha çok çocukları faydalı bireyler haline getirmeye, onları teşvik etmeye ihtiyacımız var.

Eyyorlamam bu kadar.

(Bu arada bu çocuğa deney seti satın alıp göndermek için gönüllü bir grup olduğunu da öğrendim. Buradan takip edebilirsiniz. Teşekkürler iyi niyetli insanlara)