(Gazeteport’ta yayınlanmıştır.)

Daha önce bu köşede “Genovese Sendromu” olarak anılan bir olgudan bahsettik.

Kısaca hatırlayalım: ABD’de bir kadın sokaktaki feryatlarına rağmen 1 saat içinde 3 ayrı saldırıya uğrayıp öldürüldü. Olayı pencereden gören –ve birbirlerini de gören- 35’e yakın kişiden birisi dahi polisi aramadı. Neden? Muhtemelen bir başkası aramıştır diye.

Bu enteresan olay sosyopsikolojik olarak teorileştirildikten sonra literatürde basitçe şu soru-yanıtla ifade edilmeye başlanmıştır:

Bir katilin saldırısına uğruyorsunuz. Kaç kişi buna şahitse kurtulma oranınız yüksektir?

Şıklar şöyle: 1, 10 ve 100.

Genovese olayı ile aktarılan ve “izleyici etkisi” olarak anılan varsayıma göre yanıt “bir”dir. Yani on kişi ve yüz kişi muhtemelen bir başkasının müdahalesini bekleyerek seyredecektir.

Gerçekten de Dünya’daki pek çok hazin ya da dramatik olaylar incelendiğinde görülür ki izleyici etkisi genel olarak doğrudur ve kişilerin müdahale olasılığı ile izleyici sayısı arasında ters orantı vardır.

Bir süredir “izleyici etkisi” ülkemizde de vücut buluyor: Başta PKK terörü ile kaybettiğimiz şehitler ve kalan gaziler olmak üzere kronikleşen toplumsal infialler için geliştirilebilen, tartışılabilen hiçbir çözüm olmadığı gibi Twitter ve Facebook düzeyini aşmayan saman alevi tepkiler geliyor ve geçiyor. Herkes de çözümü birbirinden bekliyor.

Buraya kadar her şey yukarıdaki teoriye uygun.  Görünen o ki “İzleyici etkisi” burada da geçerli olmalı ve bu kadar büyük bir nüfusu ilgilendiren bir meselede herkesin anonimleşerek tepkiyi ve çözümü bir başkasından bekliyor olmalı.

Ancak ülkemize özgü olduğunu düşündüğüm ve hiçbir mantık çerçevesinde açıklayamadığım bir tür tepki daha var:

Kadın hakları adına bir şeylere tepki gösterilir, “Şehitlerimiz için de yürüseydiniz ya…”
Hayvan hakları için yürünür, “Hayvanlar için yürüyorsunuz, şehitlerimiz için neredeydiniz?”
Rahmetli Neşet Ertaş’ın vefatı üzerine kendisi anılır, şarkıları paylaşılır, “o kadar şehit verilirken bu kadar paylaşmıyordunuz, ne oldu da vs. vs. vs.”

Yanlış anlıyorsam düzeltin lütfen:

Bu tip bir tepkiyi veren vatandaşlarımız şöyle düşünüyor olmalı:

“Ülkemizde toplumsal olaylara tepki vermekle yükümlü bir grup var. Bu grup 10 bin kadar kişiden oluşuyor. Bu arkadaşların vazifesi yürümek, protesto etmek vs. Ve bu arkadaşlar utanmadan konular,  davalar arasında ayrım yapıyorlar. X konusu için yürürken Y konusu için yürümüyorlar.”

Eğer gerçekten böyle ise haklılar. Bu yürümekle mükellef 10 bin kişi, hayvan hakları için yürürken, şehitlerimiz için yürümemişlerdir (Bak sen şunlara!). Bu 10 bin kişi Neşet Ertaş için ortalığı ayağa kaldırıyorlar, ama konu şehitlerimiz olunca tepkileri yok. (Yuuuuuuuuh!)

Ama böyle mi? Elbette değil.

Demokratik ülkelerde tepki ve protesto onu göstermesini becerebilen cesur kişilerce değil, hangi konuda tepki gösterilecekse o konudan muzdarip olanlar ya da rahatsızlık duyanlarca gerçekleştirilir.

Dolayısıyla mevcut hal ülkemiz için ikinci ve spesifik bir “izleyici etkisi” durumu oluşturuyor gibi.

İzleyici etkisinin tanımı, “Olumsuz bir hadiseyi izleyenlerin sayısı arttıkça izleyicilerin hissettiği tepki verme sorumluluğunun azalması” idi.  Şimdi bu yeni ve spesifik izleyici etkimiz “Olumsuz bir hadiseyi izleyenlerin sayısı arttıkça izleyicilerin hissettiği tepki verme sorumluluğunun azalması ve izleyicilerin kendileri de tepki vermiyor olmalarına rağmen tepki vermeyen diğerlerine bozuk atması” olarak tanımlanmış oluyor.

Güzel ülkem sosyal teorileri bile alt üst ediyor.

Mars’ta fosil bulunursa

Yayına yeni başlayan Bilim Kurgu Haber (www.bilimkurguhaber.com) haftasonu Twitter’da #marstafosilbulunursa etiketli bir gündem hareketi başlattı.

Bu hareket sonucunda ister istemez tekrar düşünme gereği hissettim: Hakikaten evrende yalnız olmadığımızı kesin olarak anlarsak ne değişecektir?

Aslında önceleri Mars’ta herhangi bir yaşam belirtisi bulunmasının biz insan türü için oldukça sarsıcı bir gelişme olacağını düşünüyordum, fakat daha sonra düşündüğümde bir şeyi fark ettim:

Sahte UFO ve uzaylı fotoğrafları yüzünden zaten insanların pek çoğu evrende yalnız olmadığımıza ve dünyamızın zaman zaman ileri teknolojiye sahip uzaylılar tarafından ziyaret edildiğine inanıyor. Kainattaki herhangi bir başka türle bir şekilde etkileşime girildiğine ya da ziyaret edildiğimize dair bugüne kadar bilimsel olarak kanıtlanabilmiş bir tane bile veri olmamasına rağmen.

Dolayısıyla evrende yalnız olmadığımızın yaratacağı fikri devrimin çok sınırlı bir insan kitlesi tarafından hissedileceğini düşünüyorum.

Ancak bir gün fosil değil de, bizden daha zeki ve ileri düzeyde canlıların varlığı ile karşılaşırsak belki gereksiz burnu büyüklüğümüzü bir kenara bırakabiliriz. Hatta kişisel inancımdan da bahsedeyim: Dünya’da mutlak barışı temin etmenin tek yolu sanırım bizden ileri ve farklı bir uygarlığın tüm Dünya’yı tehdit etmesiyle olacaktır.

(Mars Fosili ile ilgili düşüncelerin bilimkurghaber’de yayınlanmasından sonraki bir tartışmaya da burada yer vermek isterim)

Okur: Müsaadenizle yuh diyorum. Barışı savaş tehdidi ile sağlamak barış demek değildir elime fırsat geçerse ebeni … demektir. Nüfusun çoğunluğu sahte ufo bilgi ve belgeleri ile değil daha çok birer sanat ve edebiyat eseri olan sinema, roman ve çizgi film gibi bilimkurgu eserleri ile uzaylıların varlığını benimsemiştir (inanmıştır değil o farklı). Fosil düzeyinde de olsa bir somut örnek insanların yıllarca inandığı tanrıyı şahsen gördüğünde yaşayacağı duygularla eşdeğer bir etki yaratacaktır… Uzayda dünya dışı hayatın resmi ve bilimsel olarak kabulü belirttiğiniz kitleden çok daha fazlasını sandığınızdan fazla etkileyecektir. Bu sadece bir haber değil bilişimden eğitime kadar, felsefeden dinsel kavramlara kadar herkesin dünya görüşünü mecburen tekrar düzenleyeceği bir olay olacaktır…

Ben: Size ben “yuh” diyemeyeceğim. Bu da sizin görüşünüzdür zira. Henüz gerçekleşmemiş bir şeyin olası etkileri için herkes pek çok şey düşünebilir. Ancak ben de yorumunuzu şu şekilde eleştirmek istiyorum:

Fosil bulunması halinde neler olabileceğini geçmişe bakarak bir kestirim yapmaya çalışıyorum:

Zannedersem fosil dendiğinde bulunabilecek fosilin çok hücreli ve karmaşık bir canlıya ait olduğunu düşündünüz. Bulabileceğimiz olası bir fosil dendiği zaman benim aklıma daha çok bakteri fosili geliyor. Ki böyle bir şey bulunduğunda bunun anlaşılması için muhtemelen epey süre geçecek. Daha önce Mars’ın bir parçası olduğu düşünülen, kutuplarda bulunan bir taş üzerinde de fosil benzeri yapılara rastlanmıştı. O dönemde siz ne hissettiniz bilmiyorum, bilim dünyası heyecanlandı, ancak öte taraftan tüm dünyayı çok enteresan bir heyecan dalgası sarmadı. Bir süre sonra tespit edilen yapıların farklı kaynaklardan olabileceği ve hatta organik yapılar olmayabileceği fikrini destekleyen bulgular elde edildi.

Yine kuasarlar ilk keşfedildiğinde Sovyetler basın toplantısı yapmış ve kuasarlardan gelen düzenli sinyali ileri bir uygarlığa ait düzenli bir veri olarak duyurmuşlardı. Yine de büyük bir olay olmuş ve insanlığın fikirleri kökten sarsılmış olmadı.

“Uzaylıların varlığını benimsemek” ile tam olarak ne kastettiğinizi anlamadım ve aslında konuyla ilgisini de çözebilmiş değilim. Benim söz konusu yazıda kastettiğim şey, Dünya’da pek çok insanın yayınlanan yalan yanlış haberlerden ötürü hakikaten de dünyamızın zaten yabancı uygarlıklarca ziyaret edildiğine ve hükümetlerin bunu sakladığı gibi bir komplo teorisine inanıyor olmaları. “Mars’ta fosil bulundu” gibi bir bilgi elbette bilim adamları ve bilim ilgilileri için tam olarak da tabir ettiğiniz gibi “tanrıyı şahsen gördüğünde yaşayacağı duygularla eşdeğer etki”ye sebep olacaktır. Ancak kitleler için durumun geçmişte yukarıdaki örneklerde de anlatmaya çalıştığım üzere farklı olduğunu düşünüyorum.

Barışı savaşla sağlamak kısmına girersek: Tarihte barış sağlayan devrimlerin pek çoğunun ortak bir düşman karşısındaki birleşme güdüsüyle gerçekleşmiş olduğuna dair örnekler görebilirsiniz (Cumhuriyetimizle sonuçlanan Anadolu İhtilali’nde de olduğu gibi).

İlginiz için teşekkür ederim.

İlgili Bağlantılar:

BilimKurgu Haber, “Mars’ta Fosil Bulunursa” – http://www.bilimkurguhaber.com/2012/10/04/marsta-fosil-bulunursa/
Gazeteport – http://www.gazeteport.com.tr/yazar/24/tevfik-uyar/2764