Olağanüstü bir süreçteyiz. Bu kesin… Geleceğin çok belirsiz olduğu ve önümüzü görmekte çok zorlandığımız da muhakkak. Sıklıkla apokaliptik öyküler yazan ve varoluşsal riskler üzerinde düşünen birisi olarak bu yeni kriz hakkında da uzun uzadıya düşünüyorum. Düşüncelerimi de hem kayda almak, hem de sizlerle paylaşmak için ara ara kaleme almaya karar verdim.

Başlığa da özellikle “1” iliştirdim ki, arada doldukça içimi dökmek için kelimelerden faydalanayım.

Umarım bu yazıyı sağlıklı ve afiyette okuyorsunuzdur.

İstilacı Tür

Ben CoVid-19 meselesini şöyle düşünüyorum: Farz edelim insanlık olarak istilacı bir uzaylı türle savaş halindeyiz. Savaş ateşli silahlarla olmadığı için ordularımız bu kez askerlerden oluşmuyor. Strateji geliştirmeye çalışan kurmaylarımız bilim insanlarından oluşuyor. Ateş hattında hayatlarını riske atarak mücadele veren birliklerimizse sağlık çalışanlarından oluşuyor. Arkada da medeniyeti sürdürerek savaşın sürekliliğini sağlayan, kasiyerinden banka memuruna, kamu görevlilerinden temizlik görevlilerine, internet servis sağlayıcılarından, teknik personele, ikmal birlikleri var. Doğal olarak bütün bu birliklerin kayıpsız, eksiksiz ve yüksek motivasyonla çalışmaları gerekiyor. Ancak bu bakış açısının “sağlık çalışanları bu savaşın cephe hattında, ölebilirler, bu işin fıtratında bu var” gibi bir fikre evrilmesinin de önüne geçmek gerek. Kamu kuruluşları sağlık çalışanlarının ihtiyaçlarını temin etmek, eksik olmadığından kesinlikle emin olmak zorunda. Kaynakların dağıtımındaki en büyük önceliği sağlık çalışanlarının emniyeti oluşturuyor. Onların ihtiyaçlarını temin etmek bir insanlık borcu…

Bu savaşta virüse karşı çeşitli avantajlarımız var: Bizler bilgi paylaşabiliyor, iletişim kurabiliyor ve strateji oluşturabiliyoruz. Ne şans ki virüs bunu yapamıyor. İki virüsün birbirine taktik verme şansı yok ama İtalyan doktorların hazırladığı bir rehber aynı gece 20 dile çevrilip çevrimiçi yayınlanabiliyor. Virüslerin “UV alanlarına girmeyelim” gibi bir bilinç geliştirme şansı yok ama bizler “kalabalıklara çıkmayıp evde kalalım” kararı alıp uygulayabiliyoruz. Doğal seçilim süreçleriyle değil, öğrenim süreçleriyle kendimizi geliştirebiliyoruz. Sırf bu sebeplerle bu savaşı kazanacağımızdan kendi adıma eminim.

Ne var ki buraya “herkes şeffaf, iş birliğine açık ve gönüllü olursa” şerhini düşmek zorundayım. Ülkeler birbirinden bilgi saklamaya, insanlar uymaları gereken kuralları ihmal etmeye, kitleler saçma sapan komplo teorilerine inanıp bilime güven duymaktan vazgeçmeye başlarlarsa savaşı kazanma, en azından az bir kayıpla atlatma ihtimalimiz kalmaz. Bu sebeple kişisel motivasyonlarla ve bilhassa da para veya şöhret kazanmak amacıyla saçma sapan bilgileri yayanlar ve alternatif tedaviler pazarlamaya çalışanlar bu savaşta düşmandan yana pozisyon tutmuş oluyorlar. Her konuda olduğu gibi bu savaşta da “en hakiki mürşit, ilimdir, fendir”.

Beklentilerimizi Değiştirmek

Peki bu savaş ne kadar sürecek ve neler değiştirecek? Sosyal medyada yazılanları okuyor, ailemle, yakınlarımla konuşuyorum. Dikkatimi çeken ilk şeylerden biri, insanların kendilerini çok kısa sürecek geçici bir hal içerisinde hissettikleri ve bir süre sonra her şeyin tam olarak da aynı şekilde eski haline döneceği yönündeki beklentileri…

Açıkçası ben kimseye böyle bir beklenti içerisinde olmasını tavsiye etmem (tamamen şahsi bir tavsiye). İçerisine düştüğümüz durum, sözgelimi “iki gün şiddetli kar fırtınası var, kimse evinden çıkmasın”  gibi geçici bir meteorolojik durum değil. Salgın, kar yağışı gibi önce yağıp her yeri beyaza bürüyüp sonra kendiliğinden eriyecek bir şey değil. İki gün sürmeyecek. İki haftada sürmeyecek. Bittiğinde de karlar eriyip mazgallardan akıp gidecek ve biz de aynı şekilde normal hayatımıza dönecek değiliz. Bu sebeple kendimi içerisinde bulunduğumuz bu dönemin aylar süreceği, alışık olduğumuz yaşam dinamiklerinin dönüşüme uğrayacağı ve her şey bittiğinde dünyanın kalıcı olarak değişeceği fikrine alıştırdım. Herkese de bunu yapmasını tavsiye ederim. Olayı bir kar fırtınası gibi görenlerin tahammül seviyeleri daha az olacak ve bu süreç uzadıkça daha sabırsız, öfkeli ya da üzgün hale gelecekler.

Belirsizliği acıya dönüştürmemek için bunun şart olduğunu düşünüyorum.

Herkese sağlıklı günler diliyorum.

Not: Ortaya çıkan ilaç söylentileriyle ilgili Prof. Dr. Mustafa Çetiner’in şu kaydını muhakkak tavsiye ederim.

Gün finali, hafta finali derken, nihayet tur finaline de katıldım.

Tur finali sorularını Evrim Ağacı hazırlamış. Yarışmaya gittiğimde bu bilgiyi öğrendim ve önce çok mutlu oldum; zira terimlerin bilimsel olmasından ötürü rakiplerime göre avantajlı bir konumda olacağımı biliyordum. Ancak kurada beşinciye denk gelişim ve Sn. Ali İhsan Varol’un yarışmanın başından itibaren her fırsatta “Sizin sorularınız zor maalesef” demesi üzerine endişelenmeye başladım…

Diğer yarışmacılara gelen sorulara gıpta etmiştim: Algoritma, astronomi, kozmoloji vb… Acaba benim kelimelerim neydi?

Ne var ki ve ne şans ki, stresin olumlu yönde etkilediği insanlardan biriyim. Sn. Varol daha çok “atomaltı” ve “natüralizm” kelimelerini zor bulduğunu söyledi. Oysa ben nispeten daha kolay bir soru olan “Yaşlanmak” kelimesinde takıldım. Sanırım bilim bağlamına fazla odaklanmıştım.

“Şüpheci” ve “Sözdebilim” kelimelerinin bana denk gelmiş olması neredeyse “kaderin cilvesi” dedirtecek bana :)

Kelime Oyunu çok ama çok keyifli bir oyun… Gerçekten tüm bu süreçte ziyadesiyle keyif aldım. Sunucu Ali İhsan Varol’a, yarışmayı var edenlerden Devrim Doğan’a, tüm Kelime Oyunu ekibine ve Evrim Ağacı’na teşekkürler.

Kelime Oyunu’nun hafta finali de sona erdi ve hafta finalini de 9600 puanla birinci bitirerek tur finaline katılma hakkı kazandım.

Tur finalinin tarihini bilmiyorum. Beklemedeyiz :)

Yıllardır en severek izlediğim ve katılmayı da en çok arzu ettiğim İhsan Varol’la Kelime Oyunu yarışmasına nihayet katılma imkanı buldum. 18.02.2020 tarihinde yayımlanan bölümde biraz da şansın yardımıyla iyi bir performans gösterdim :)

Hafta finali 22.02.2020’de… Umarım aynı performansı orada da gösteririm.

Yeni bilimkurgu romanım KIZIL SÜRGÜN 17 Aralık 2019 itibariyle tüm internet kitapçılarında satışa giriyor. Muhtemelen takip eden hafta tüm kitapçılara gelmiş olacak.

Bilimkurgu ile ilgili bir söyleşi ya da konferansa davet edildiğimde “Türkiye’de bilimkurgu edebiyatı neden gelişmedi? Neden talep görmüyor?” sorusuyla muhakkak karşılaşıyorum. İzlediğim ve gördüğüm kadarıyla aynı alanda düş kurduğum diğer arkadaşlarım da aynı sorunun muhatabı oluyorlar. Sahi… Bilimkurgu edebiyatı Türkiye’de neden gelişmedi?  

Soru yerinde ama yine de şunu dile getirmem gerek: Bir zamana kadar, hatta belki yirmi yıl öncesine kadar, Türkiye’de bilimkurgu çoğunlukla “ithal” bir üründü; hatta belli bir dönemde yüzüne bile bakılmadı[1]. Ne var ki bugün Türkiye’de bilimkurgu eserler hem yazılıyor hem okunuyor. Durum eskisi gibi kötü değil. Ancak bu ilgi kendi geçmişimize göre muazzam artış göstermiş olsa da hala batı ülkelerindekiyle mukayese bile edilemeyecek düzeyde. Sebebi konusunda ayaklarının yere bastığını düşündüğüm birtakım spekülasyonlarda bulunabilirim:

Einstein’ın görelilik kuramını ortaya attığı sene İngilizler Çanakkale’den çekilmeye başlamıştı. Ruslardan Bitlis ve Muş’u geri almıştık. İngilizler Haydarpaşa Garı’nı bombalamışlardı. Daha evvel bağımsızlık ilan eden Hicaz, o sene resmen bağımsızlığını kazanmıştı. Uzay yarışının başladığı, Crick ve Watson’un DNA’yı keşfettiği yıllarda Menderes meclise “siz isterseniz hilafeti bile getirirsiniz” diyordu. Türkiye’nin başbakanını astığı yıl, ABD Mercury, SSCB Vostok projesine başlamıştı. İnsanoğlu Ay’a ilk adımını attığında ODTÜ siyasi olaylar nedeniyle kapalıydı. 80 darbesinde Voyager 1, Satürn’e ulaşmış, 1982 anayasası oylandığı sıralarda Mir Uzay İstasyonu tasarlanmış, Avrupa Uzay Ajansı ESA ise EXOSAT (HELOS) X-ışını gözlem teleskobunu göndermeye hazırlanıyordu. ABD’nin Mars’a laboratuvar, ESA’nın kuyruklu yıldıza sonda indirdiği yıllarda yeni havalimanı meseleleriyle meşguldük. Almanya ve Çin enerjisinin %50’sini yenilenebilir kaynaklardan temin etme planlarını açıkladığında, HES inşaatları önünde çevrenin zarar göreceği gerekçesiyle mahkemelerin iptal kararının uygulanmasını isteyen vatandaşlara gaz sıkılıyordu. Ve böylesine istikrarsız bir bölgede reklamlarla nükleer santrale sempati yaratmaya çalışır haldeyiz. Bugün kentlilerin %99’unun kirli hava soluduğunun ilan edildiği ülkemizde, daha çok termik santral inşa ediliyor. Bir tarafta Plüton’un ilk yakın çekim fotoğrafları ajanslara verilirken, diğer tarafta Boston Dynamics’in robotu hünerlerini sergileyip “robot hakları” konularında tartışmalar yaratırken, burada bizler hala demokrasinin nasıl olması gerektiğini tartışıyor ve “insan hakları” konusunda mutabakata varamıyoruz. Yani? Yanisi, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın dediği gibi: “Türkiye evlatlarına kendisinden başka bir şeyle meşgul olmak imkânını vermiyor”. ABD’de yaşayan bir çocuğun komşu kasabadan uzaya fırlatılan roketleri izlediği zamanlarda bizim çocuklarımız (ki kendileri bugün çoğumuzun anne ve babaları oluyor) siyasi kavgaları ve darbeleri izlediler…

Klişe bir tespit olarak “bilim üretilmeyen ülkede bilimkurgu da üretilmez” deniyor olsa da, bilim üretmeyi bilimkurgu üretmeye koşut gören bu görüşten ziyade, bilim üretmenin de belirleyicisi olan esas unsurun, “bilimin yakın coğrafyamızda, kültürümüzde ve gündelik hayatımızdaki yeri ve payının” üzerinden değerlendirme yapmamız gerekir. Bu kriterle değerlendirip sorumuzu “Türkiye’de edebiyatın hangi alanı daha gelişmiştir” diye evirirsek, yanıtımız kaçınılmaz olarak “politik kurgu” olur. Bilimin kültür ve gündemimizden uzak olmasının iki yansıması olduğunu düşünüyorum:

Bunlardan birincisi, bizim insanımızla bilimkurgu arasındaki ilişkinin daha çok “mizah” şeklinde ortaya çıkmasıdır. Sinemadan örnek verirsem herhalde daha iyi anlaşılır: Dikkat ederseniz gişede başarıyla ulaşmış ve hakikaten de tanım gereği “bilimkurgu” diye niteleyebileceğimiz filmler hep komedidir (En yeni ve bilinen seri: GORA, AROG ve Arif V216 gibi). Geçmişe baktığımızda da Uçan Daireler İstanbul’da (1955), Turist Ömer Uzay Yolu’nda (1973) (ki kendisi ilginç bir şekilde Dünya’daki ilk Uzay Yolu filmidir), Sevimli Frankenştayn (1975) ve Astronot Fehmi (1978) gibi bilimkurgu-komedi örnekleri görürüz. Komedi olsun diye yapılmayan Dünya’yı Kurtaran Adam (1982) gibi filmlerinse “komik” olmaktan kurtulamadığı aşikâr. Açıkçası bizim insanımızla bilimkurgunun ilişkisi gerçekten de çok komik ve eğlenceli olabiliyor; ki ben de böyle -senaryolar değil ama- öyküler yazdım. Mesela Tek Kişilik Firar adlı öykü kitabımda yer alan Minibüs Klonu, Firardan Sonra kitabımda yer alan Seksen iki buçuk metrekare ve Cennet-i Sükun öykülerim birer “mizahi bilimkurgu öykü” örneğidir.

İkincisiyse, yerli genç yazarlarımızın öykülerini isteyerek -ya da istemeden- yabancılaştırmasıdır. Derneğimiz FABİSAD’ın (Fantazya ve Bilimkurgu Sanatları Derneği) GİO Hikâye Ödülü ve Türkiye Bilişim Derneği’nin Bilimkurgu Öykü Yarışması için yaptığım jüri üyelikleri nedeniyle yüzlerce ama yüzlerce öykü okuma şansı buldum. Bu öykülerde dikkatimi çeken şeylerden biri, çoğu yerli genç yazarımızın öykülerine yerli karakterleri yakıştıramamasıydı. Elbette bu durum çoğu zaman olağandır: CERN’de ya da NASA’da geçen bir öyküde doğal olarak gerçek durumu yansıtmak ister ve karakterlerinizi bu kurumlarda çalışan vatandaşlardan seçersiniz. Veyahut da uzak bir gelecek tasarlıyorsanız, yerel kültürlerin veya ulusların bir izi ya da önemi kalmamış olabilir. Ancak günümüzde dünyayı uzaylılar istila ettiyse bu sadece batı ülkelerinde olacak değildir. Küresel bir felaket söz konusuysa ABD’deki Rachel’in, Fransa’daki François’nin olduğu kadar buradaki Ayşe’nin ve Hasan’ın da dertleri vardır ve bu dertlerin de birileri tarafından düşlenip anlatılması gerekir. Haliyle bunu yapacak olanlar -veyahut da yapması gerekenler- bizim yazarlarımız olacaktır

Bu tespit ve düşüncelerim nedeniyle, Kızıl Sürgün’de “bilimkurgu” ile “politik” romancılığın yerel bir sentezini yapmaya çalıştım. Olayları geçmişte ya da gelecekte değil, alternatif bir evren ve tarihte, günümüz insanıyla kurguladım.

Kızıl Sürgün bilimkurgusal bir zemin olarak Mars yaşamını ve ülkelerin oradaki örgütlenmelerini konu alsa da, esasında okuduğunuz Ömür’ün öyküsüdür ve bilimkurgu Kızıl Sürgün’de sadece arka planı oluşturur. Bu haliyle sadece bilimkurgu okurunun değil, bilimkurguya uzak edebiyat okurunun da ilgisini çekeceğini düşünüyorum. Umarım yanılmamışımdır.

[1] Bilimkurgu’nun tarihiyle ve ülkemizde bilimkurguya olan ilginin zaman içindeki değişimiyle ilgilenenler, saygıdeğer Bülent Akkoç ile Açık Bilim’de gerçekleştirdiğimiz Podcast kaydına, Bilimkurgu Kulübü web sitesinde başta saygıdeğer Müfit Özdeş olmak üzere Türk Bilimkurgu tarihiyle ilgili yayımlanmış yazılara, yine bilimkurgu alanımıza katkıda bulunan Kayıp Rıhtım ve FRP NET gibi web sitelerinin yazı arşivlerine bakabilirler.

Arka Kapaktan:

“Kimi gece uyanırsın… Dünya’daymışsın gibi gelir. Sanki hiç buradan ayrılmamışsın gibi. Sanki kafanın içi buradaki bir güne ayarlanmış gibidir. Etrafta gördüğün ne varsa, buradaki bir günün detayıymış gibi gelir sana. Daha yataktan zıplayıp kalkarken yerçekiminin azlığından anlarsın bir tuhaflık olduğunu. Pencereler yüksektedir orada. Ayaklarının ucunda yükselip de perdeni kaldırınca o loş aydınlığın zindan pembeliğine sahip olduğunu görürsün ve rüya bozulur. Nefesin kesilir yani birader… Bildiğin kesilir. Böyle bir ağlayasın, bağırasın gelir. O sırada gökte gördüğün en parlak yıldıza bakar, onu Dünya farz eder, ağlarsın. On kişiden dokuzuna olmuştur bu. Sana da olursa çok paniğe kapılma. Utanma da ağlamaktan. Söylediklerimi hatırla. Bu duygu öğlene kalmaz geçer.”

Kızıl Sürgün, hiçbir işlevi olmamasına rağmen Mars’ta konumlandırılmış bir kamu kuruluşuna tayini çıkan Ömür’ün Mars seyahati öncesinde yaşadıklarını konu alıyor. KIZIL SÜRGÜN, alternatif bir evren ve tarihte günümüz insanıyla kurgulanmış, bilimkurgu arka planına sahip olsa da tüm edebiyat okurlarına hitap eden bir dram. Edebiyat alanında daha çok bilimkurgu öyküleriyle tanıdığınız Tevfik Uyar’ın bu eleştirel romanını elinizden bırakmadan bir solukta okuyacaksınız.